Alternatievenonderzoeksnota

De alternatievenonderzoeksnota moet worden opgemaakt bij de start van de onderzoeksfase.
Deze nota geeft een beschrijving van de doelstellingen en de geografische werkingssfeer van het complexe project en bepaalt de reikwijdte van het geïntegreerde onderzoek. De nota bepaalt welke alternatieven er onderzocht moeten worden en op welke wijze de effecten van die alternatieven zullen worden onderzocht.

De bedoeling is tweeledig: enerzijds brengt de nota alle betrokken partijen en het brede publiek op de hoogte van het project, de doelstellingen en de mogelijke alternatieve oplossingen. Anderzijds zorgt de nota ervoor dat iedereen een stem krijgt in het debat over de scope van het onderzoek.

Tips voor het opmaken van een alternatievenonderzoeksnota

Maak de alternatievenonderzoeksnota bekend

Via een overwegingsdocument naar een geactualiseerde alternatievenonderzoeksnota 

Zorg dat volgende elementen in de alternatievenonderzoeksnota aan bod komen:

• de projectbeschrijving (je kan de doelstellingen en verantwoording overnemen uit de startbeslissing);
• mogelijke alternatieve oplossingen voor de probleemstelling;
• een kaart met het gebied waarover het gaat;
• de beschermingen die rusten op het gebied en zijn omgeving;
• een overzicht van de mogelijke ingrepen en effecten die het project zou kunnen hebben op de omgeving, milieu, archeologie, veiligheid,… De scope van de onderzoeken is maatwerk en sterk gelinkt met de context van de omgeving. Het onderzoek op strategisch niveau dient gericht te worden op de beslissing die erop volgt, met name een keuze tussen alternatieve oplossingen;
• de wijze waarop de effecten van het complexe project en de redelijke alternatieven zullen worden onderzocht en beoordeeld;
• het globale planproces, de manier waarop de verschillende onderzoeken op elkaar afgestemd worden en de manier waarop de resultaten van de onderzoeken tegen elkaar afgewogen worden op een globaal, strategisch niveau;
• een korte beschrijving van relevante gegevens uit andere reeds afgeronde studies;
• de samenstelling van het team van onderzoekers.

Met de alternatievenonderzoeksnota zorg je ervoor dat alle onderzoeken gelijktijdig kunnen starten met dezelfde informatie en basisgegevens. Dit is een eerste en belangrijke voorwaarde om een geïntegreerd onderzoek te kunnen voeren. Neem voldoende tijd om deze nota op punt te stellen. Laat de alternatievenonderzoeksnota beoordelen door de leden van het projectteam.

Uit de (lange) lijst van mogelijke effecten moet in het begin van de onderzoeksfase een  lijst met de meest relevante effecten overblijven. Die selectie gebruik je om alternatieven af te bakenen en ze in aantal te beperken (trechteren van de redelijke alternatieven). De selectie moet weldoordacht zijn. Motiveer de keuze voor deze selectie in de alternatievenonderzoeksnota. Herhaal die motivatie bij het eindrapport.

De maatschappelijke discussie over het project en de (mogelijke) alternatieven die onderzocht moeten worden op hun haalbaarheid, gebeurt best zo vroeg mogelijk in het proces.

De procesverantwoordelijke zal de alternatievenonderzoeksnota aan de adviesinstanties  bezorgen. Aldus kunnen sectorale bekommernissen, randvoorwaarden en bezorgdheden tijdig naar voor geschoven worden en meegenomen in het verdere proces.
De relevante (strategische) adviesraden behoren ook tot deze adviesinstanties.

Als er aanzienlijke effecten op mens of milieu verwacht worden in andere lidstaten of in andere gewesten (of als deze daarom verzoeken) dan zal de procesverantwoordelijke de alternatievenonderzoeksnota en alle andere noodzakelijke informatie via beveiligde zending bezorgen aan de bevoegde autoriteiten van lidstaat/gewest.

De procesverantwoordelijke bezorgt de alternatievenonderzoeksnota ook aan het team Mer.

Bovendien wordt ook het publiek over de alternatievenonderzoeksnota geraadpleegd. Hun kennis kan de scope van het onderzoek kwalitatief versterken. Door vroeg in het proces zicht te krijgen op de mening van de burger, vermindert de kans dat later in het proces nieuwe zaken worden gesignaleerd die moeten worden meegenomen.

Het feit dat de alternatievenonderzoeksnota geraadpleegd kan worden, wordt bekendgemaakt: 
1. via een bericht in ten minste één dagblad OF in het gemeentelijk infoblad dat verspreid wordt in de betrokken gemeente of gemeenten,
2. EN door aanplakking op de aanplakplaatsen van die gemeente of gemeenten.

Het is niet noodzakelijk de procesverantwoordelijke die effectief instaat voor deze bekendmakingen; hierover kunnen afspraken gemaakt worden tussen de actoren.

Het publiek kan deze alternatievenonderzoeksnota op volgende manieren raadplegen:
1. bij de overheid die de startbeslissing heeft genomen en op haar website;
2. bij de betrokken gemeente of gemeenten en op hun website;
3. op de website complexe projecten (www.complexeprojecten.be)
4. in voorkomend geval, op de website die specifiek voor het project in kwestie is ontwikkeld.

Het is niet nodig om op elke website al de documenten te publiceren. Minimaal moet er uiteraard wel een verwijzing zijn naar de projectwebsite waar alle documenten raadpleegbaar zijn.

De alternatievenonderzoeksnota kan beschouwd worden als de kennisgevingsnota van een plan-MER, maar dan breder dan louter het milieuonderzoek. Omwille van dat milieuonderzoek is het mogelijk om de alternatievenonderzoeksnota ook via de website van de dienst Mer te raadplegen.  

De bekendmaking van de alternatievenonderzoeksnota geeft alle actoren en belanghebbenden de kans om hun adviezen en reacties te geven, zodat alle relevante suggesties en bedenkingen van bij de start van de onderzoeken mee genomen kunnen worden.

• De verwerking van de adviezen en reacties van actoren en belanghebbenden gebeurt door het projectteam. Zij organiseert hiervoor een adviesvergadering.
• Met behulp van een overwegingsdocument geef je aan op welke manier je omgaat met deze reacties. Bij een complex project kan je een heleboel adviezen en inspraakreacties verwachten. Dit is positief omdat op die manier bij de start van de onderzoeken er een duidelijk beeld kan groeien over de scope van de onderzoeken. Gezien de alternatievenonderzoeksnota informatie verschaft over de doelstellingen, over de te onderzoeken alternatieven en over de aanpak van de verschillende onderzoeken, is het belangrijk in de verwerking van de adviezen en inspraakreacties op een goed gestructureerde wijze aan te geven hoe is omgegaan met de binnengekomen reacties. De opmaak van een overwegingsdocument is geen verplichting. Een dergelijk document stelt het projectteam in staat om de binnengekomen reacties te structureren en aan te geven op welke wijze ermee is omgegaan. Hierdoor kan er met de reacties rekening worden gehouden in de onderzoeken. Anderzijds is het ook mogelijk dat een reactie niet zinvol is voor de onderzoeken, bijvoorbeeld omdat het een onderzoeksaspect is dat eerder thuishoort op projectniveau of omdat de reactie een inhoudelijk bezwaar inhoudt dat los staat van de scope van het onderzoek. Dergelijke overweging wordt opgenomen in het overwegingsdocument.
• De geactualiseerde alternatievenonderzoeksnota (de oorspronkelijke AON met de daarin geïntegreerde richtlijnen van het team Mer over de reikwijdte en het detailleringsniveau van het strategisch MER) wordt opgemaakt aan de hand van het overwegingsdocument en vormt het kader van het geïntegreerd onderzoek. Op die manier wordt de volledige scope van het geïntegreerd onderzoek in één document beschreven. Dit gebeurt in nauwe samenspraak met het projectteam zodat de scope van de verschillende onderzoekssporen (leefmilieu, ruimtelijk onderzoek, MKBA,...) samenspoort.  
• Communiceer de geactualiseerde alternatievenonderzoeksnota helder en actief naar alle actoren en belanghebbenden.

• Inspraak over en adviezen op de alternatievenonderzoeksnota leiden tot aanpassing ervan. Soms zelfs in de vorm van opname van heel andere types alternatieven, een volledig andere scope voor het geïntegreerd onderzoek of een nieuwe onderzoeksvraag. Het kan dan aangewezen zijn om een nieuwe publieke raadpleging als ook een nieuwe adviesronde te organiseren. Wanneer één van de nieuwe alternatieven buiten het studiegebied ligt, is het uiteraard aangewezen ook het publiek aldaar te bevragen. Het is dan niet de bedoeling om de oorspronkelijke alternatievenonderzoeksnota aan te vullen met de nieuwe informatie omdat op die AON reeds is ingesproken en dat er reeds conclusies zijn verbonden aan die inspraak. Het is mogelijk in dergelijke gevallen te werken met een 'tussennota', een nota als procedurele tussenstap tussen enerzijds de geactualiseerde AON en anderzijds het voorontwerp voorkeursbesluit. Zo'n tussennota heeft als doel de scope van de nieuwe onderzoeksvraag en daaraan gekoppelde alternatieven af te bakenen en anderzijds de methodologie van het te voeren (detail)onderzoek scherp te stellen. Het is belangrijk om dezelfde rechten als bij de AON toe te kennen, dus de 'tussennota' wordt zowel voor advies voorgelegd aan de adviesinstanties als in publieke raadpleging gelegd voor de brede bevolking. Gezien de scope van de 'tussennota' kan de inspraak zich niet richten op de inhoudsafbakening van de (vroegere) alternatievenonderzoeksnota. Gelijkaardig als bij de AON worden er na afloop van de adviesronde en de publieke raadpleging aanvullende richtlijnen door het team Mer, een overwegingsdocument en een tweede geactualiseerde 'alternatievenonderzoeksnota' opgemaakt. Het werken met een tussennota is een opportuniteit en geen verplichte stap, vandaar wordt ze niet ingeschreven in de regelgeving complexe projecten.